SINT NICOLAASGA - De kwaliteit van het zwemwater in onze omgeving is op dit moment uitstekend. Nog voor de zomerse dagen werd er echter wel een waarschuwing voor de aanwezigheid van blauwalg bij De Ulesprong gegeven. Die is inmiddels ingetrokken. Maar wat is blauwalg eigenlijk en moeten we een negatief zwemadvies serieus nemen? DeSintNykster.nl kreeg tekst en uitleg van experts bij Wetterskip Fryslân, Provinsje Fryslân en de Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing (FUMO).
Wat is blauwalg precies?
,,Blauwalgen bestaan al circa 3,5 miljard jaar en behoren tot de oudste organismen op aarde. Van nature komen blauwalgen overal en het gehele jaar voor. Het zijn overigens geen algen maar bacteriën (cyanobacteriën) die chlorofyl-a bezitten en zodoende gebruik kunnen maken van fotosynthese, net als algen. Omdat ze ook nog eens een blauwgroenige kleur hebben worden ze meestal blauwalgen genoemd. In de zomer als de omstandigheden optimaal zijn voor blauwalgen komen ze soms massaal tot bloei (dit kan ook in andere periodes in het jaar plaatsvinden). Er ontstaan dan drijflagen of een ophoping in de waterkolom. Bij vooral het afsterven van blauwalgen komen er toxines in het water vrij die een risico kunnen vormen voor de volksgezondheid. Bij het afsterven is vaak een felblauwe kleur zichtbaar en ontstaat er stank."
Hoe worden metingen uitgevoerd?
,,De belangrijkste regelgeving voor het zwemwaterbeheer bestaat uit de EG-zwemwaterrichtlijn (richtlijn 2006/7/EG) en de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz). Gebaseerd op deze regelgeving houdt dit voor Wetterskip Fryslân in dat er tijdens het badseizoen in de periode van 1 mei tot 1 oktober de zwemwaterkwaliteit bij 33 officiële zwemwaterlocaties in de provincie Fryslân en een deel van de provincie Groningen gecontroleerd wordt. De officiële zwemwateren worden jaarlijks vastgesteld door de provincies Fryslân en Groningen."
,,Het laboratorium van Wetterskip Fryslân neemt de watermonsters volgens een jaarlijks vastgesteld monitoringsplan. Volgens dat plan wordt in elk zwemwater per twee weken éénmaal gemeten. Bij elk van deze metingen worden meerdere variabelen meegenomen zoals het cyanochlorofyl (blauwalg), fecale bacteriën, zuurgraad (pH), zuurstofgehalte, watertemperatuur en zichtdiepte. Jaarlijks worden er in totaal circa 365 metingen uitgevoerd."
,,Volgens de EG-richtlijn moet elk zwemwater jaarlijks na afloop van het badseizoen beoordeeld worden. De beoordeling is op basis van de fecale verontreiniging en gebeurt door een bewerking van meetcijfers van de vier laatste jaren en wordt uitgevoerd door Wetterskip Fryslân. Bij de beoordeling worden blauwalgen niet meegenomen."
,,Tijdens de zwemwatercontrole wordt een monster genomen van het water om te zien of de fecale bacteriën Escherichia coli (E. coli) of intestinale enterococcen (I.E.) voorkomen. De normen van deze indicator parameters zijn 1800 kve/100 (E.coli) en 400 kve/100ml (I.E.). Daarnaast wordt er een meting gedaan met de zogeheten Fluoroprobe om te zien of er blauwalgen in het water zitten. De Fluoroprobe is een meetinstrument die gebruik maakt van fluorescentie. Blauwalgen hebben een karakteristieke kleurstof (fycocyanine) in hun cellen die gemeten kan worden met het ingestraalde licht uit de Fluoroprobe. De norm voor toxische blauwalg is 12,5 µg/l. Als de meting van de Fluoroprobe 12,5 ug/l of hoger is wordt op het laboratorium bepaald om welke soort blauwalgen het gaat en wat het gehalte toxische blauwalg is. Het kan ook een meting zijn van niet toxische blauwalgen."
Bij een negatief zwemadvies gaat het dus eigenlijk om de toxines in blauwalg. Wat houdt dit in?
,,Voor het operationele zwemwaterbeheer maakt Wetterskip Fryslân gebruik van het blauwalgenprotocol 2012. Dit is een landelijk gebruikt protocol specifiek voor blauwalgen. In dit protocol staan richtlijnen om zwemmers te beschermen tegen blauwalgen. Er wordt gekeken naar drijflagen en de aanwezigheid van blauwalgen in de waterkolom. Zoals eerder al aangegeven zijn alleen de toxische blauwalgsoorten van belang als het gaat om risico’s voor de volksgezondheid. Er wordt gekeken naar de zes meest voorkomende toxische blauwalgsoorten."
,,Op basis van het gehalte toxische blauwalgen zijn er twee risiconiveaus. Risiconiveau 1 wordt ingesteld als het gehalte toxische blauwalg boven de 12,5 µg/l en onder de 75 µg/l zit. Dit is een waarschuwing. Zit het gehalte boven de 75 µg/l dan leidt dit tot risiconiveau 2 en wordt een negatief zwemadvies ingesteld. Dit was bij de Ulesprong (juli 2016) het geval met 180 µg/l toxische blauwalg. Ook op basis van alleen een drijflaag kan overgegaan worden tot het instellen van een negatief zwemadvies. Hier zijn ook richtlijnen opgesteld in het blauwalgprotocol. Drijflagen worden ingedeeld in 3 categorieën."
Op welk moment wordt er een zwemverbod afgegeven?
,,Dan moet de waardes nog vele malen sterker zijn. Dat hangt ook af van de situatie. Wetterskip Fryslân controleert zwemlocaties eens in de twee weken. Is er blauwalg geconstateerd dan eens in de week. De experts beoordelen of het eventueel nodig is om een zwemverbod in te stellen en een locatie te sluiten. Die mogeljikheid is er, echter dat hebben wij nog niet meegemaakt."
Wat zijn de risico's van blauwalg?
,,Blauwalg kan irritaties geven aan ogen of huid. Andere klachten zijn hoofdpijn en maag- en darmproblemen. In sommige gevallen kunnen zelfs grotere gezondheidsproblemen ontstaan. Vooral mensen met een verhoogd gezondheidsrisico denk aan kinderen, zwangere vrouwen en ouderen moeten oppassen. Klachten ontstaan meestal binnen een halve dag en houden over het algemeen niet langer dan vijf dagen aan. Om problemen te voorkomen is het verstandig om na aanraking met blauwalgen, goed onder de douche af te spoelen. Overigens is douchen na zwemmen in oppervlaktewater altijd aan te raden."
Kan er iets tegen blauwalg worden gedaan?
,,Het ontnemen van voedingsstoffen zorgt dat blauwalgen minder goed kunnen groeien en geeft kans aan andere algensoorten zoals diatomeeën, groenalgen en wieren dat deze zich beter kunnen ontwikkelen en zodoende de ecologie beter in balans komt."
Is ingrijpen door de mens überhaupt ooit een optie?
,,Voor grote meren, zoals de Tsjûkemar is dit ingewikkeld. In kleinere waterplassen worden er momenteel bij andere waterschappen gebruik gemaakt van bijvoorbeeld waterstofperoxide en waterpompen om het water te laten circuleren. De resultaten hiervan kunnen verschillen per locatie en ook de werkzaamheid kan variëren."
Op dit moment is het mooi weer, de waarschuwing werd echter juist in een tijd afgegeven dat het aanmerkelijk frisser was en geen sprake van meerdere dagen van warmte. Veel mensen vragen zich af of we de waarschuwing dan wel serieus moeten nemen. Kunt u uitleggen hoe dit zit?
,,Er zijn veel factoren die invloed hebben op de groei van blauwalgen, niet alleen temperatuur. Blauwalgen kunnen in de waterkolom ook bij lagere temperaturen veel voorkomen. Bij een hogere watertemperatuur hebben blauwalgen wel goede groeiomstandigheden en bij veel zonlicht (zomer) ontstaan er vaker drijflagen door algenbloei en het afsterven van deze blauwalgen onder invloed van zonlicht. Dit zijn ook de momenten dat er vaker problemen zijn bij zwemwaterlocaties en er veel toxines in het water vrijkomen doordat de blauwalgcellen kapot gaan bij het afsterven."
De Ulesprong heeft al vroeg in het seizoen een negatief zwemadvies gekregen. Hoe kan het dat blauwalg op deze locatie het klaarblijkelijk goed doet?
,,Dit heeft met name te maken met de beschikbaarheid van voedingsstoffen zoals stikstof en fosfaat. In voedselrijkere watersystemen hebben blauwalgen de algensoorten die meer van voedselarm water houden verdrongen. En komen de blauwalgen vaker en zichtbaarder voor."
,,De windrichting kan ook een factor van belang zijn. Het is vaak een combinatie van factoren. Bij de Tsjûkemar is er minder sprake van, maar het risico is over het algemeen hoger met stilstaand water en de kracht van de zon in de zomer. Ook is er een verhoogd risico bij water in de buurt van bemeste percelen omdat blauwalg zich goed ontwikkeld bij hoge voedingswaarden in het water, zoals fosfaat en stikstof."
Naast meldingen via internet wordt een negatief zwemadvies via bordjes op de locatie gecommuniceerd. Die hebben wij bij De Ulesprong niet geconstateerd. Hoe zit dit?
,,Op het recreatieterrein zelf plaatsen wij geen bordjes. Pas bij een zwemverbod zouden we dat kunnen overwegen. Bij het hek naar het recreatieterrein staat een groot blauw bord met de informatie over de zwemlocatie. Omdat de kwaliteit van het water nu 'uitstekend' is hangt daar ook een geel bordje aan. Bij een negatief zwemadvies gaat het om een oranje bordje. Overigens zijn er vijf classificaties voor de zwemlocaties, waar blauwalg één van de factoren is, die gecontroleerd worden. De eerste classificatie is 'In orde', er kan veilig gezwommen worden. De tweede mogelijkheid is 'In onderzoek', waarbij de zogenoemde bacteriologische parameters onder de loep worden genomen, waar aan de hand van een nieuw advies wordt gevormd. De derde optie is een 'waarschuwing', die met name geldt voor mensen die gevoelig zijn voor de gezondheidsrisico's. Classificatie vier betreft een negatief zwemadvies, waarbij iedereen wordt afgeraden om te gaan zwemmen. De laatste mogelijkheid is een zwemverbod. De risico's zijn dan dusdanig groot dat we spreken van een gevaarlijke situatie."
Wat is het beste advies bij het zwemmen in buitenwater?
,,Vanwege de gezondheidsrisico's is het niet aan te raden om te zwemmen op plekken waar een negatief zwemadvies vanwege de blauwalg is afgegeven. Volgens de Europese classificaties moeten zwemlocaties, 33 officiële in Friesland, eens in de twee weken gecontroleerd worden als het niveau aanvaardbaar is en eens per maand als het zwemwater goed of uitstekend is. Wetterskip Fryslân heeft besloten om alle locaties in ieder geval eens in veertien dagen te controleren. De FUMO publiceert regelmatig berichten op internet over de kwaliteit van het zwemwater. De website www.zwemwater.nl brengt bovendien goed in beeld wat de status van de verschillende zwemlocaties is. Dit geldt natuurlijk voor de grotere en bekende zwemlocaties in de provincie. Het is daarom verstandig om vóór het water in te springen goed te kijken of er blauwige films op het wateroppervlak liggen."
,,Bij vragen over blauwalg of klachten kunt u terecht bij de FUMO. Telefonisch te bereiken op 058-2925650 of via de mail . Wetterskip Fryslân heeft een speciale zwemwatertelefoon, die altijd bemenst is door een deskundige medewerker van het waterschap. Die is te bereiken via 06-53746577. Voor specifieke vragen over de zwemlocaties in de omgeving is gemeente De Fryske Marren het aanspreekpunt."
(Foto's: Noordoost.nl / Afbeelding Zwemwater.nl)
