BOORNZWAAG – Toeristen weten het al jaren: de Langweerder Molen in Boornzwaag is een unieke plek om in te verblijven. Dankzij het toerisme heeft het iconische gebouw bestaansrecht. Toch kennen veel Langweerders de plek nauwelijks. Bestuurslid Beene Bles: ,,Ik wie dêrfoar noch noait fan myn libben yn dizze mûne west, wylst ik yn Langwar hikke en teine bin.”
Net voorbij het kombord van Langweer, in Boornzwaag, staat de Langweerder Molen. ‘Een doorn in het oog’, lacht bestuurslid Carla de Vries van Stichting Behoud van Langweerder Molen. Samen met Tjalling van Eysinga, Beene Bles en Hans Hornstra is zij verantwoordelijk voor het reilen en zeilen van de molen. De molen draait ook als er gasten zijn. De buitendeuren van de woning, waar zij verblijven, gaan op slot en buiten wordt de ruimte rond de wieken afgezet. De molenaar hoeft niet door het woonhuis. ,,De bern fine it prachtich. Heit en mem komme ek altyd te sjen”, zegt Hornstra.
Beene Bles noemt het woonhuis het geluk van de molen. De beslissing, die zeventig jaar geleden is gemaakt, geeft de stichting een verdienmodel. ,,De measte graan- en wettermolens kinne kwa eksploitaasje net út. Oare stiftingen fine faak dat it net sa heart lykas wy it dwaan. Mar asto dit beteljen wolst bliuwe , dan silsto moatte. As stifting kinst net allinne nei it ryk sjen foar jild. Do komst yn de knoop.”
Uniek
De molen in Boornzwaag is uniek in zijn soort. Jonkheer Frans van Eysinga bouwde de graan- en watermolen in 1782. Het malen van graan is lang geleden afgestoten. Het waterrad is tot 1928 in gebruik gebleven. Daarna heeft de molen jarenlang stilgestaan. Na de oorlog was de staat van het gebouw slecht. Hornstra heeft nog een brief, die destijds naar de donateurs is gestuurd. De restauratie moest voor 10.000 gulden gebeuren, een fortuin in die tijd. In 1951 is in op de begane grond een woning gebouwd. ,,In frou hierde de mûne oant dy tiid. Sy wenne der simmers yn it keale ûnderein, sûnder ienige foarm fan komfort.”
Rijksmonument
De molen is een rijksmonument. Aan het plafond hangen nog touwen van de luiken, die er vroeger hebben gezeten. In het hart van de molen is de spil achter glas te zien. Deze draait de schoep van het water aan. Bles: ,,As de mûne draait, kinsto yn de wenkeamer de houten balke draaien sjen. Wêr no de tafel yn de itenskeamer stiet, leine earder de stiennen fan de graanmûne. Dy stiennen binne net bewarre bleaun. Oan de oare kant fan de mûne binne der nije stiennen yn takeld.”
Verbouwd
De afgelopen tientallen jaren zijn er verschillende restauraties geweest. De laatste keer in 2010 is er voor een half miljoen euro verbouwd. ,,De mûne stoe der tige min foar”, zegt Bles, ,,Ik ha alles derút brutsen. Alle houten balken wiene fuort. De flier wie min. It wie oppasjen datsto der net trochhinne foelst. Ik bin hjir trije dagen oan it spikerlûken wist.” Een architect maakte een plan waarmee het karakter van de molen bijkans de vernieling in werd geholpen. Hij kwam met het idee om een roestvrijstalen trap te plaatsen en het uiterlijk een hypermoderne uitstraling te geven . ,,Dat past hielendal net by dizze mûne”, zegt Bles. Het bestuur kwam daarna in contact met een timmerman, die vaker een molen onderhanden had genomen. Hij maakte de keuken op maat, verplaatste de trap en bracht zo stap voor stap de molen weer in waardige staat terug. ,,Wy hawwe hjir hiele goeie minsken by hân.”
Water
Aan de andere kant van de molen zijn veel dingen bewaard gebleven. De makkelijke mentaliteit van de jaren ’60 kwam als een boemerang terug met de laatste grote restauratie. De wieken waren vlak gemaakt, zodat de molen geen kracht genereerde. Met de komende restauratie wordt dit weer in ere hersteld. De wieken worden holler. Dat maakt dat de molen weer optimaal werkt. Hornstra: ,,De mûne koe net mear mealle. Dêr komme wy no efter. Troch de ruilferkaveling wie de kolk ôfsluten. Wy krije no in breadere sleat mei nije beskoeiing. Der komt ek in dikke buis troch de daam wer’t wetter troch rint. Wy krije mear wetter yn’e kolk, dat de mûne rûne pompe kin.”
Bonkelaar
In 2016 zijn er een nieuwe walbeschoeiing en een inlaat gekomen. De bonkelaar, een houten rad met tanden erop, is toen ook vervangen. Het rad drijft de koningsas en daarmee het koningswiel aan, het hart van de molen. De bonkelaar bestaat uit allemaal blokjes hout. Waarschijnlijk heeft de molen in de eerste tien jaar nooit goed gedraaid. Nu bleek dat in 1792 een nieuwe bonkelaar is geplaatst. In die jaren waren er Europese havens geblokkeerd. Er was geen hout beschikbaar uit de Scandinavische landen. In plaats daarvan zijn oude kozijnen en balken gebruikt. Hornstra: ,,Dat hout dat dêryn sit is dus 300 jier âld. Wy hawwe by de restauraasje ús hantekening yn it midden set foardat de bonkelaar wer yn elkoar is set. As hja it oer hûndert jier wer iets ferfange moatte, dan sjogge se ús hantekenings deryn stean. Prachtich dochs?”
Behoud
De poldermolen is geplaats op het punt waar het water het laagst staat. Het uitdiepen van de Langweerder Wielen heeft gevolgen voor het behoud van de molen. Voorheen kreeg het water geen gang. De wind stuwde het water over het toen nog ondiepe meer. Nu stuwt de wind 250 centimeter in een keer vanaf de Wielen naar de molen. Bles: ,,Dat batst hjir yn. Dat giet hjir mal.” Met noorderwind zijn de omstandigheden het meest heftig. Hornstra: ,,Ik bin hjir in kear west doe’it sa hurd waaide. Ik moast in meter út ‘e kant bliuwe, oars gliid ik mei grûn en al sa it wetter yn.” De walkanten zijn met steenslag opgehoogd. In de kolk komt dit najaar een nieuwe beschoeiing en wordt de watergang breder, ,,Dat makket dat wy wer mealle kinne. Wy bringe de mûne wer hielendal yn âlde steat werom.”
Donateurs
De Langweerder Molen bestaat mede dankzij de tachtig donateurs en de vrijwilligers die zich voor het behoud van het monument inzetten. Het bestuur is op zoek naar nieuwe bestuursleden. Kijk voor meer informatie op www.langweerdermolen.nl.
(Foto's De Zakenman)
